ေသြးလြန္တုပ္ေကြးနဲ႔ဇီကာေရာဂါ ျပန္ပြားမႈကို တားဆီးျဖတ္ေတာက္ေပးမဲ့ ဝိုလ္ဘားခ်ီးယား (Wolbachia) စစ္သည္ေတာ္မ်ား (သွေးလွန်တုပ်ကွေးနဲ့ဇီကာရောဂါ ပြန်ပွားမှုကို တားဆီးဖြတ်တောက်ပေးမဲ့ ဝိုလ်ဘားချီးယား (Wolbachia) စစ်သည်တော်များ )
ေသြးလြန္တုပ္ေကြးနဲ႔ဇီကာေရာဂါ ျပန္ပြားမႈကို တားဆီးျဖတ္ေတာက္ေပးမဲ့ ဝိုလ္ဘားခ်ီးယား (Wolbachia) စစ္သည္ေတာ္မ်ား (ေဇာ္ဂ်ီ)
ေသြးလြန္တုပ္ေကြးဆိုတာ
ေသြးလြန္တုပ္ေကြးဆိုတာ ျမန္မာျပည္မွာ ႏွစ္စဥ္ မိုးဦး၊ မိုးေႏွာင္းမွာ ကေလးေပါင္းမ်ားစြာသာမက လူႀကီးေတြ၊ အထူးသျဖင့္ သက္ႀကီး ႐ြယ္အိုေတြကိုပါ ဒုကၡေပးၿပီ အသက္ဇီဝိန္တခ်ိဳ႕ကိုပါ ေႁခြေလ့ရွိတဲ့ ကေလးမိဘမ်ား လုံးဝမၾကားခ်င္တဲ့ Dengue ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးေၾကာင့္ ျဖစ္တဲ့ ေရာဂါတမ်ိဳးပါ။
WHO မွတ္တမ္းမ်ားအရ ႏွစ္စဥ္ လူဦးေရ သန္း ၅၀ ကေန ၁၀၀ ေလာက္ကို ေသြးလြန္တုပ္ေကြးဗိုင္းရပ္စ္ ကူးစက္ၿပီး၊ အဲဒီအထဲက ၅ သိန္းေလာက္က ေဆး႐ုံတင္ ကုရေအာင္ဆိုး႐ြားပါတယ္။ အေသအေပ်ာက္က ၂.၅ ရာႏႈန္းေလာက္ထိရွိတယ္ဆိုပါတယ္။
ေအးဒီးစ္ (Aedes) ျခင္က ေရာဂါရွိသူကိုကိုက္ၿပီး ေသြးစုပ္ရာက အဲဒီဗိုင္းရပ္စ္ အမ်ားအျပားကို ရရွိၿပီး ပိုးက ျခင္ရဲ႕ကိုယ္ထဲမွာ ၈ -၁၂ ရက္ေလာက္ေနၿပီး ထပ္ပြားရပါတယ္။ အဲလိုပြားၿပီး ခ်ိန္မွာ ေနာက္လူတေယာက္ကို ကိုက္ရင္ေတာ့ အဲဒီဗိုင္းရပ္ေတြက ေနာက္အကိုက္ခံရတဲ့ လူထဲကို ဝင္သြားၿပီး ၄-၇ ရက္ အၾကာမွာ ေရာဂါ လကၡဏာျပပါတယ္။ လူကေနေနာက္လူတေယာက္ကိုေတာ့ တိုက္႐ိုက္မကူးႏိုင္ပါဘူး။
ကမာၻ႔ ေဆးသိပၸံပညာရွင္ေတြဟာ အမ်ိဳးကြဲ ေလးမ်ိဳးရွိတဲ့ အဲဒီ အေျပာင္းအလဲျမန္ၿပီး လူ႔ခႏၶာရဲ႕ ကိုယ္ခံအားစနစ္ကို နည္းမ်ိဳးစုံနဲ႔ လွည့္ျဖားတတ္တဲ့ Dengue virus ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးကိုသတ္ဖို႔ေဆးနဲ႔ ကာကြယ္ဖို႔ကာကြယ္ေဆး ထုတ္ႏိုင္ဖို႔ ႀကိဳးစားေနၾကတာ ဆယ္စုႏွစ္နဲ႔ ခ်ီေနေပမဲ့ မေအာင္ျမင္ႏိုင္ေသးပါဘူး။
အဲဒါေၾကာင့္ ေလာေလာဆယ္မွာ ေရာဂါျပန္ပြားကူးစက္ဖို႔ မရွိမျဖစ္လိုအပ္တဲ့၊ လူတဦးကေနေနာက္တဦးဆီ ေရာဂါပိုးကို သယ္ေဆာင္ျဖန္႔ျဖဴးကူးစက္ေစတဲ့ ေအးဒီးစ္ (Aedes) ျခင္ အကိုက္မခံရေအာင္ကာကြယ္ေရးနဲ႔ ျခင္ႏွိမ္နင္ေရးကိုသာ အေလးေပးလုပ္ေဆာင္ေနရပါတယ္။
 |
| ေသြးလြန္တုပ္ေကြး အျဖစ္မ်ားသောနိုင္ငံမ်ား |
ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ ေရာင္ျခည္
မၾကာေသးခင္ကာတခုမွာေတာ့ ဩစေတးသွ်ႏိုင္ငံ Monash တကၠသိုလ္က သုေတသီပညာရွင္ေတြက ေအးဒီးစ္ (Aedes) ျခင္ေတြကို ဝိုလ္ဘားခ်ီးယား (Wolbachia) ဆိုတဲ့ အႏၲရာယ္မေပးတတ္တဲ့ ဘက္တီးရီးဘားပိုးတမ်ိဳး ထည့္သြင္းေပးျခင္းျဖင့္ အဲဒီျခင္ေတြရဲ႕ ကိုယ္တြင္းမွာ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးေတြ မျပန္႔ပြားႏိုင္ေအာင္ တားဆီးႏိုင္တာကို ေတြ႕ရွိခဲ့ၾကပါတယ္။ အဲဒီလိုျခင္ေတြရဲ႕ ကိုယ္တြင္းမွာ လူေတြကို ဒုကၡေပးမဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးေတြ မျပန္႔ပြားႏိုင္ေတာ့တဲ့ အတြက္ ျခင္ကေန လူကိုဆက္လက္ကူးစက္ျပန္႔ပြားဖို႔လဲ မျဖစ္ႏိုင္ေတာ့ဘဲ ေရာဂါျပန္႔ပြားမႈကြင္းဆက္ကို ျဖတ္ေတာက္ႏိုင္ၿပီး ေရာဂါျပန္ပြားမႈကို ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္သြားပါတယ္။
အလားအလာေကာင္းတဲ့ ေနာက္ဆုံး စမ္းသပ္ေတြ႕ရွိခ်က္
ဩစေတးသွ်ႏိုင္ငံမွာ ၂၀၁၁ မွာစတင္ခဲ့တဲ့ The World Mosquito Program (WMP) ရဲ႕ ေအာင္ျမင္တဲ့ ေရွးေျပးစမ္းသပ္ပေရာဂ်က္ တခုကေတာ့ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးေရာဂါ ပုံမွန္လိုလိုျပန္႔ပြားေနတဲ့ လူဦးေရ ၁၈၇၀၀ ရွိတဲ့ Townsville ၿမိ့မွာ ဝိုလ္ဘားခ်ီးယား ဘက္တီးရီးယားပိုးေတြ သယ္ေဆာင္ထားတဲ့ ျခင္ေတြကို ၂၀၁၄ ခုႏွစ္က စလို႔ ၂၈ လအတြင္း အဆင့္ေလးဆင့္နဲ႔ ျပန္႔ပြားေစခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီ ဝိုလ္ဘားခ်ီးယား ဘက္တီးရီးယားပိုးေတြ သယ္ေဆာင္ထားတဲ့ ျခင္အေကာင္ေရက ေဒသရဲ႕ ျခင္ေတြထဲမွာ လႊမ္းမိုးမႈရလာၿပီး ေနာက္မွာေတာ့ ေဒသအတြင္းကူးစက္ျပန႔္ပြားတဲ့ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးျဖစ္ပြားသူ လုံးဝမရွိေတာ့တာကိုေတြ႕ရပါတယ္။
ဝိုလ္ဘားခ်ီးယား (Wolbachia) ဆိုတာဘာလဲ?
ဝိုလ္ဘားခ်ီးယား (Wolbachia) ဆိုတာ ဖလံ၊ အသီးစားယင္၊ ပုဇင္း၊ လိပ္ျပာ စတဲ့ အင္းဆက္ေတြရဲ႕ ၆၀ ရာႏႈန္းေလာက္မွာ သဘာဝအတိုင္းရွိတဲ့ အႏၲရာယ္မေပးတတ္တဲ့ ဘက္တီးရီးယားအမ်ိဳးပါ။
တခ်ိန္မွာ ဗီဇေဖါက္ျပန္ၿပီး ဒုကၡေပးမွာကို စိုးရိမ္ရတဲ့၊ မ်ိဳး႐ိုးဗီဇ ျပဳျပင္ထားးတဲ့ပိုးမ်ိဳး လုံးဝမဟုတ္ပါ။
ဒါေပမဲ့ေအးဒီးစ္ျခင္ေတြထဲမွာေတာ့ ဝိုလ္ဘားခ်ီးယားက သဘာဝအတိုင္းဆိုမရွိပါ။ အဲဒီဘက္တီးရီးယားကို သုေတသီေတြက ေအးဒီးစ္ျခင္ဥကေလးေတြထဲကို အလြန္ေသးငယ္တဲ့ အပ္သုံးၿပီးထိုးထဲ့ေပးတဲ့ အခါ ဥကေပါက္လာတဲ့ ျခင္ေတြမွာ အဲဒီ ဘက္တီးရီးယားေတြပါလာပါတယ္။ အဲလို ဘက္တီးရီးယားပါလာတဲ့ ျခင္မေတြက ဆက္ပြားလာတဲ့ မ်ိဳးဆက္သစ္ေတြမွာ အဲဒီဘက္တီးရီးယား ေတြဆက္ၿပီးလက္ဆင့္ကမ္း ပါလာပါတယ္။
ေအးဒီးစ္ျခင္ေတြထဲမွာ အဲဒီ ဘက္တီးရီးယားရွိေနတဲ့ အခါ သူ႔ခႏၶာထဲဝင္လာတဲ့ ေသြးလြန္တုပ္ေကြး၊ ဇီကာ။ Yellow fever နဲ႔ chikungunya ဗိုင္းရပ္ပိုးေတြကို ဆက္လက္ျပန္႔ပြားျခင္းမရွိေအာင္ တားျမစ္ထားလိုက္ပါတယ္။ အဲဒီဗိုင္းရပ္စ္ေတြဟာ ျခင္ရဲ႕ ခႏၶာထဲမွာ ဆက္မပြားႏိုင္ေတာ့တဲ့ အတြက္ အဲဒီျခင္ေတြက ေနာက္ထပ္လူေတြကို ကိုက္ရင္လဲ အကိုက္ခံရသူကို ေရာဂါမေပးႏိုင္ေတာ့ပါဘူး။
အဲဒါေၾကာင့္ လူေတြရဲ႕ပတ္ဝန္းက်င္မွာရွိတဲ့ ေအးဒီးစ္ျခင္အားလုံးနီးပါးထဲမွာ ဝိုလ္ဘားခ်ီးယား ဘက္တီးရီးယား ရွိေနေအာင္လုပ္ပးႏိုင္ရင္ အထက္ေဖၚျပပါဗိုင္းရပ္ေလးမ်ိဳးေၾကာင့္ျဖစ္တဲ့ ေရာဂါေတြ ျပန္႔ပြားမႈ လုံးဝ ရပ္တန္႔သြားၿပီး တခ်ိန္မွာ လုံးဝ ကြယ္ေပ်ာက္သြားေအာင္ လုပ္ေဆာင္ႏိုင္မလားဆိုၿပီး ေမွ်ာ္လင့္ မွန္းဆေနၾကပါတယ္။
 |
| ဝိုလ္ဘားခ်ီးယား (Wolbachia) |
Townsville ၿမိဳ႕ကပေရာဂ်က္
၂၀၁၄ ခုမွာ စတင္ခဲ့ တဲ့အဲဒီစမ္းသပ္မႈကို ေဘးအႏၲရာယ္ ကင္းရွင္းေၾကာင္း စစ္ေဆးအတည္ျပဳၿပီးမွ ေဒသခံအာဏာပိုင္ေတြ ပညာရွင္ေတြနဲ႔ လူထုရဲ႕ ခြင့္ျပဳခ်က္အျပင္ အတူ ပူးေပါင္းေဆာင္႐ြက္မႉပါ ရယူၿပီး ေဆာင္႐ြက္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ပထမဆုံး အဲဒီၿမိဳ႕က ေဒသခံေအးဒီးစ္ ျခင္ဥေတြကို စုၿပီး ဝိုလ္ဘားခ်ီးယား ဘက္တီးရီးယားပိုးေတြကို ထိုးထဲ့ေပးပါတယ္။ ၿပီးေတာ့ သုေတသနျခင္ေမြး႐ုံေတြမွာ အေကာင္ေဖါက္၊ တခါ သားျပန္ေဖါက္ၿပီး လိုအပ္တဲ့ အရအတြက္ရွိတဲ့ ဝိုလ္ဘားခ်ီးယား ပါတဲ့ ေဒသခံ ေအးဒီးစ္ျခင္ဥေတြရေအာင္ စုေဆာင္းပါတယ္။ ရလာေတာ့ မွ လူထုပါဝင္မႈနဲ႔ အဲဒီျခင္ဥပါတဲ့ mosquito release containers (MRCs) လို႔ေခၚတဲ့ ပုံးေတြကို ၿမိဳ႕ထဲက ျခင္ေပါက္ဖို႔သင့္ေတာ္တဲ့ ေနရာေတြမွာ မွ်တတဲ့ ျပန္႔ႏွံ႔မႈရေအာင္ စနစ္တက် ေ႐ြးခ်ယ္ ခ်ထားေပးပါတယ္။ ၿမိဳ႕ရဲ႕ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးအျဖစ္မ်ားတဲ့ ေနရာ၊ ေအးဒီးျခင္ေပါက္ဖြားႏိုင္တဲ့ ေနရာေတြကိုစနစ္တက် ခြဲျခားၿပီး အဆင့္ေလးဆင့္နဲ႔ ေနရာခြဲေဆာင္႐ြက္ပါတယ္။ (MRCs) ပုံးေတြကို ပထမအဆင့္မွာ စီမံခ်က္ ဝန္ထမ္းေတြက ေနရာခ်ထားၿပီး ပုံမွန္ ေစာင့္ေရွာက္ေပးခဲ့ရာ တပုံးလ်င္ ပ်မ္းမွ် ျခင္ ၈၈ ေကာင္ စီ လႊတ္ေပးႏိုင္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ေနာက္ပိုင္းအဆင့္ေတြမွာေတာ့ လူထုနဲ႔ စာသင္ေက်ာင္းက ကေလးေတြကိုပါ ပညာေပးရင္း ပူးေပါင္း ပါဝင္ေစပါတယ္။ အဆင့္ေလးဆင့္အၿပီးမွာ Townsville ၿမိဳ႕ ေပၚနဲ႔ ဆင္ျခဖုန္းမွာ ဝိုလ္ဘားခ်ီးယားပါတဲ့ ျခင္စုစုေပါင္း ၄သန္းကိုလႊတ္ေပးႏိုင္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီ ျခင္ေတြက နယ္ခံ တျခားျခင္ေတြနဲ႔ အဝါဟဝိဝါဟ ျပဳၾကၿပီး ဝိုလ္ဘားခ်ီးယား ပါတဲ့ ျခင္ေတြ ပိုပိုၿပီး မ်ားလာပါတယ္။ အဲဒီကာလအတြင္း သတ္မွတ္ေနရာေတြမွာ သတ္မွတ္ထားတဲ့ အခ်ိန္ အတိုင္း အတာအလိုက္ Biogents Sentinal (BGS) traps ျခင္ဖမ္းေထာင္ေျခာက္ ၁၇၂ ခုကို သုံးၿပီး ျခင္ေတြကိုဖမ္းကာ သူတို႔ရဲ႕ ကိုယ္ထဲမွာ ဝိုလ္ဘားခ်ီးယား ပါဝင္လာမႈကို စဥ္ဆက္မျပတ္ ေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာၾကပါတယ္။ အဲဒီလို ေဆာင္႐ြက္ၾကရာမွာ ရက္သတၱ ၂ ပတ္ဆက္တိုက္ ဖမ္းမိတဲ့ ျခင္ေတြထဲမွာ ဝိုလ္ဘားခ်ီးယားပိုးပါတဲ့ျခင္ အေရအတြက္ ထက္ဝက္ေက်ာ္ ရမွ အဆင့္တခုခ်င္းရဲ႕ ရည္မွန္းခ်က္ျပည့္တာ ျဖစ္ပါတယ္။
အဲဒီကာလအတြင္းမွာ ေဒသအတြင္း ေသြးလြန္တုပ္ေကြးျဖစ္ပြားမႈ မွတ္တမ္းကိုလည္း ျပည္လည္စစ္ထုတ္ ဆန္းစစ္ပါတယ္။ ၂၀၁၄ ႏိုဝင္ဘာကေန ၂၀၁၈ ဂြၽန္လအထိ ၄၄လ ကာအအတြင္း စမ္းသပ္ေဒအတြင္းကူးစက္တဲ့ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးလူနာ ၄ေယာက္သာရွိခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီစမ္းသပ္မႈမတိုင္မီ ၄ႏွစ္ရဲ႕ အလားတူကာလမွာတုန္းက စမ္းသပ္ေဒအတြင္းကူးစက္တဲ့ လူနာ ၅၄ေယာက္ ရွိခဲ့တာပါ။ အဲဒီကာလအတြင္း ကူးစက္ခံရတဲ့ လူနာ ၄ေယာက္ကို ထပ္မံစိစစ္ရာမွာ ဝိုလ္ဘားခ်ီးယားပါတဲ့ ျခင္အေကာင္ေရ လႊမ္းၿခဳံမႈရထားၿပီးတဲ့ ေနရာေတြမွာ ကူးစက္ခံရတာ မဟုတ္တာကိုေတြ႕ရပါတယ္။
အဲဒါေၾကာင့္ ေနာက္ဆုံးမွာ ဝိုလ္ဘားခ်ီးယားပါတဲ့ ျခင္အေကာင္ေရ လႊမ္းၿခဳံမႈ ရထားၿပီးတဲ့ ေနရာေတြမွာ ေဒအတြင္းကူးစက္တဲ့ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးျဖစ္ပြားမႈ လုံးဝမရွိေတာ့ ဘူးလို႔ အေျဖထြက္လာတာပါ။
Townsville ၿမိဳ႕ကစမ္းသက္မႈအတြက္ ကုန္က်စားရိတ္ကို လူဦးေရးအခ်ိဳးအစားနဲ႔ တြက္ရာမွာေတာ့ စမ္းသပ္ကာလျဖစ္လို႔ ႀကီးၾကပ္ေစာင့္ၾကည့္ရတာေတြမ်ားတဲ့ အတြက္ လူတဦးလ်င္ အေမရိကန္ေဒၚလာ ၁၁ ေဒၚလာခန္႔ ကုန္က်ခဲ့ပါတယ္။
အဲဒီကုန္က်စားရိတ္ကို အဲဒီၿမိဳ႕မွာရွိတဲ့ လူတဦးခ်င္းစီကို ေသြးလြန္တုပ္ေကြး မျဖစ္ေအာင္ကာကြယ္ဖို႔ လိုအပ္တဲ့ ကုန္ က်စားရိတ္လို႔ အဓိပၸါယ္ျပန္ဆိုႏိုင္ပါတယ္။ တခုထူးျခားတာက အခုလုပ္ေဆာင္ခ်က္ရဲ႕ အက်ိဳးက အခ်ိန္ကာလ အကန္႔အသတ္ မရွိပါဘူး။
ဝိုလ္ဘားခ်ီးယားပါတဲ့ ျခင္ေတြ စဥ္ဆက္မျပတ္ပြားေနလ်င္ ကာကြယ္မႈဆက္လက္ရရွိေနမွာပါ၊ ‘အဲဒီလိုကာကြယ္ေပးႏိုင္မႈက ႏွစ္၂၀ အထိတည္ရွိေနလ်င္ လူတဦးခ်င္းစီကို ေသြးလြန္တုပ္ေကြး မျဖစ္ေအာင္ကာကြယ္ဖို႔ လိုအပ္တဲ့ ကုန္ က်စားရိတ္ဟာ တေဒၚလာရဲ႕ တဝက္ေတာင္မရွိေတာ့ ပါဘူး။ ကာကြယ္ေပးႏိုင္မႈ အခ်ိန္ၾကာျမင့္ေလ တြက္ေျခကိုက္ေလပါပဲ။
လက္ရွိ တိုးခ်ဲ႕ လုပ္ေဆာင္ေနမႈ
အလားတူ ပေရာဂ်က္မ်ိဳးကို ဗီယက္နမ္ႏိုင္ငံ ဟိုခ်ီမင္းၿမိဳ႕နဲ႔ ဩစေတးသွ်ႏိုင္ငံ မဲလ္ဘုန္းၿမိဳ႕က မိုနာ့ရွ္ တကၠသိုလ္ေတြမွာ အေျချပဳၿပီး ဩစေတးသွ်၊ ဘရာဇီး၊ ကိုလမ္ဘီယာ၊ သီရိလကၤာ၊ အိႏၵိယ၊ ဗီယက္နမ္၊ ကီရီဘာတီ၊ ဖီဂ်ီ၊ ဗာႏုဝါတု၊ န႐ူးကယ္လီဒိုးနီယား နဲ႔ မကၠဆီကို စတဲ့ ႏိုင္ငံ ၁၂ ႏိုင္ငံမွာ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ေဆာင္႐ြက္ေနၿပီး Randomised controlled trial ဆိုတဲ့ အလြန္ စနစ္က်တဲ့ ေဆးသိပၸံသုေတသနေတြကိုပါ ထည့္သြင္းေဆာင္႐ြက္ေနပါၿပီ။
အနာဂတ္အတြက္ အလားအလာ
ၿပီးခဲ့တဲ့ စမ္းသပ္ပေရာဂ်က္ရဲ႕ အေတြ႕အႀကဳံမ်ားအရ အနာဂတ္ပေရာဂ်က္ေတြမွာ ေစာင့္ၾကည့္ ႀကီးၾကပ္မႈ ေတြကို ေလွ်ာ့ခ်ႏိုင္မွာျဖစ္လို႔ ကုန္က်စားရိတ္က် ေခြၽတာႏိုင္ လာသလို လူဦးေရထူထပ္တဲ့ ၿမိဳ႕ႀကီးေတြမွာ လုပ္တဲ့ အလားတူပေရာဂ်က္ေတြကို လုပ္တဲ့အခါ လူတဦးခ်င္းစီအတြက္ ကုန္က်စားရိတ္ကို အေမရိကန္ တေဒၚလာေအာက္အထိေလွ်ာ့ခ်ႏိုင္မယ္လို႔ ခန္႔မွန္းထားတဲ့ အတြက္ ကုန္က်စားရိတ္နဲ႔ ရမဲ့ ရလာဒ္ကို ႏႈိင္းယွဥ္ၾကည့္လ်င္ အလြန္အက်ိဳးရွိတဲ့ နည္းလမ္းျဖစ္ပါတယ္။
ဝိုလ္ဘားခ်ီးယားပါတဲ့ ျခင္အေကာင္ေရ လႊမ္းမိုး လႊမ္းၿခဳံ မႈရထားၿပီးတဲ့ေနရာေတြမွာ ျခင္ေတြထဲ ဝိုလ္ဘားခ်ီးယား ဘက္တီးရီးယားပါဝင္မႈကို သဘာဝအလွ်ာက္မ်ိဳးပြားရာက ဆက္လက္ လက္ဆင့္ကမ္းသြားမွာျဖစ္လို႔ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးဗိုင္းရပ္သာမက သူနဲ႔ အလားတူ ပိုးေတြျဖစ္တဲ့ ဇီကာ၊ Yellow fever၊ Chikungunya ဗိုင္ရပ္ေတြက ေပးတဲ့ ေရာဂါေတြပါ အတူတကြ ေလ်ာ့က်သြားမွာျဖစ္ပါတယ္။ တခ်ိန္မွာ ေအးဒီးစ္ျခင္ကသယ္ေဆာင္တဲ့ ဗိုင္းရပ္ေၾကာင့္ျဖစ္တဲ့ ေရာဂါေတြျပန္႔ပြားရာ အပူပိုင္းနဲ႔ သမပိုင္းေဒသႏိုင္ငံေတြမွာ ဝိုလ္ဘားခ်ီးယားပါတဲ့ ျခင္အေကာင္ေရ ရာႏႈန္းျပည့္ လႊမ္းၿခဳံမႉတည္ၿမဲၿပီး အထက္ပါေရာဂါေတြ ျပန္႔ပြားမႈလုံးဝ ရပ္တန္႔သြားႏိုင္မလားလို႔ ပါေမွ်ာ္လင့္ေနၾကပါၿပီ။
ေနာက္တဆင့္အေနနဲ႔ ျခင္ကေန ေရာဂါကူးစက္ေစၿပီး ႏွစ္စဥ္ အသက္မ်ားစြားႏႈတ္ယူေနတဲ့ င်က္ဖ်ားေရာဂါကိုေရာ ဒီ ဝိုလ္ဘားခ်ီးယား ဘက္တီးရီးယားက ကူညီႏိုင္မလားဆိုတဲ့ ေမးခြန္းေတြကို ေမးလာၾကပါၿပီ။ တခုရွိတာက ငွက္ဖ်ားျဖစ္ေစတာ ဗိုင္းရပ္မဟုတ္ဘဲ ပ႐ိုတိုဇိုးဝါး ျဖစ္လို႔ ဗိုင္းရပ္စ္နဲ႔ သဘာဝမတူပါ။ သယ္ေဆာင္တဲ့ ျခင္ကလဲ အေနဖီးလစ္ျခင္ျဖစ္ပါတယ္ ၊ ေအးဒီးစ္မဟုတ္ပါ။ သို႔ေသာ္လည္း လက္ရွိေအာင္ျမ္ငထားတဲ့ နည္းပညာက ငွက္ဖ်ားေရာဂါ ထိန္းခ်ဳပ္ေရးနဲ႔ ပေျပာက္ေရးအတြက္ တနည္းတဖုံ အေထာက္အကူ ျဖစ္ႏိုင္တယ္လို႔ သူေတသီေတြက ဆိုၾကပါတယ္။
ဖိုးသုည
၀၂၊၀၈၊၂၀၁၈
က်မ္းကိုး
သွေးလွန်တုပ်ကွေးနဲ့ဇီကာရောဂါ ပြန်ပွားမှုကို တားဆီးဖြတ်တောက်ပေးမဲ့ ဝိုလ်ဘားချီးယား (Wolbachia) စစ်သည်တော်များ (ယူနီကုဒ်)
သွေးလွန်တုပ်ကွေးဆိုတာ
သွေးလွန်တုပ်ကွေးဆိုတာ မြန်မာပြည်မှာ နှစ်စဉ် မိုးဦး၊ မိုးနှောင်းမှာ ကလေးပေါင်းများစွာသာမက လူကြီးတွေ၊ အထူးသဖြင့် သက်ကြီး ရွယ်အိုတွေကိုပါ ဒုက္ခပေးပြီ အသက်ဇီဝိန်တချို့ကိုပါ ခြွေလေ့ရှိတဲ့ ကလေးမိဘများ လုံးဝမကြားချင်တဲ့ Dengue ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးကြောင့် ဖြစ်တဲ့ ရောဂါတမျိုးပါ။
မျှော်လင့်ချက် ရောင်ခြည်
မကြာသေးခင်ကာတခုမှာတော့ ဩစတေးသျှနိုင်ငံ Monash တက္ကသိုလ်က သုတေသီပညာရှင်တွေက အေးဒီးစ်(Aedes) ခြင်တွေကို ဝိုလ်ဘားချီးယား (Wolbachia) ဆိုတဲ့ အန္တရာယ်မပေးတတ်တဲ့ ဘက်တီးရီးဘားပိုးတမျိုး ထည့်သွင်းပေးခြင်းဖြင့် အဲဒီခြင်တွေရဲ့ ကိုယ်တွင်းမှာ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးတွေ မပြန့်ပွားနိုင်အောင် တားဆီးနိုင်တာကို တွေ့ရှိခဲ့ကြပါတယ်။ အဲဒီလိုခြင်တွေရဲ့ ကိုယ်တွင်းမှာ လူတွေကို ဒုက္ခပေးမဲ့ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးတွေ မပြန့်ပွားနိုင်တော့တဲ့ အတွက် ခြင်ကနေ လူကိုဆက်လက်ကူးစက်ပြန့်ပွားဖို့လဲ မဖြစ်နိုင်တော့ဘဲ ရောဂါပြန့်ပွားမှုကွင်းဆက်ကို ဖြတ်တောက်နိုင်ပြီး ရောဂါပြန်ပွားမှုကို ထိန်းချုပ်နိုင်သွားပါတယ်။
အလားအလာကောင်းတဲ့ နောက်ဆုံး စမ်းသပ်တွေ့ရှိချက်
ဩစတေးသျှနိုင်ငံမှာ ၂၀၁၁ မှာစတင်ခဲ့တဲ့ The World Mosquito Program (WMP) ရဲ့ အောင်မြင်တဲ့ ရှေးပြေးစမ်းသပ်ပရောဂျက် တခုကတော့ သွေးလွန်တုပ်ကွေးရောဂါ ပုံမှန်လိုလိုပြန့်ပွားနေတဲ့ လူဦးရေ ၁၈၇၀၀ ရှိတဲ့ Townsville မြိ့မှာ ဝိုလ်ဘားချီးယား ဘက်တီးရီးယားပိုးတွေ သယ်ဆောင်ထားတဲ့ ခြင်တွေကို ၂၀၁၄ ခုနှစ်က စလို့ ၂၈ လအတွင်း အဆင့်လေးဆင့်နဲ့ပြန့်ပွားစေခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီ ဝိုလ်ဘားချီးယား ဘက်တီးရီးယားပိုးတွေ သယ်ဆောင်ထားတဲ့ ခြင်အကောင်ရေက ဒေသရဲ့ ခြင်တွေထဲမှာ လွှမ်းခြုံ လွှမ်းမိုးမှုရလာပြီး နောက်မှာတော့ ဒေသအတွင်းကူးစက်ပြန့်ပွားတဲ့ သွေးလွန်တုပ်ကွေးဖြစ်ပွားသူ လုံးဝမရှိတော့တာကိုတွေ့ရပါတယ်။
ဝိုလ်ဘားချီးယား (Wolbachia) ဆိုတာဘာလဲ?
ဝိုလ်ဘားချီးယား (Wolbachia) ဆိုတာ ဖလံ၊ အသီးစားယင်၊ ပုဇင်း၊ လိပ်ပြာ စတဲ့ အင်းဆက်တွေရဲ့ ၆၀ ရာနှုန်းလောက်မှာ သဘာဝအတိုင်းရှိတဲ့ အန္တရာယ်မပေးတတ်တဲ့ ဘက်တီးရီးယားအမျိုးပါ။
တချိန်မှာ ဗီဇဖေါက်ပြန်ပြီး ဒုက္ခပေးမှာကို စိုးရိမ်ရတဲ့၊ မျိုးရိုးဗီဇ ပြုပြင်ထားးတဲ့ပိုးမျိုး လုံးဝမဟုတ်ပါ။
ဒါပေမဲ့အေးဒီးစ်ခြင်တွေထဲမှာတော့ ဝိုလ်ဘားချီးယားက သဘာဝအတိုင်းဆိုမရှိပါ။ အဲဒီဘက်တီးရီးယားကို သုတေသီတွေက အေးဒီးစ်ခြင်ဥကလေးတွေထဲကို အလွန်သေးငယ်တဲ့ အပ်သုံးပြီးထိုးထဲ့ပေးတဲ့ အခါ ဥကပေါက်လာတဲ့ ခြင်တွေမှာ အဲဒီ ဘက်တီးရီးယားတွေပါလာပါတယ်။ အဲလို ဘက်တီးရီးယားပါလာတဲ့ ခြင်မတွေက ဆက်ပွားလာတဲ့ မျိုးဆက်သစ်တွေမှာ အဲဒီဘက်တီးရီးယား တွေဆက်ပြီးလက်ဆင့်ကမ်း ပါလာပါတယ်။
အေးဒီးစ်ခြင်တွေထဲမှာ အဲဒီ ဘက်တီးရီးယားရှိနေတဲ့ အခါ သူ့ခန္ဓာထဲဝင်လာတဲ့ သွေးလွန်တုပ်ကွေး၊ ဇီကာ။ Yellow fever နဲ့ chikungunya ဗိုင်းရပ်ပိုးတွေကို ဆက်လက်ပြန့်ပွားခြင်းမရှိအောင် တားမြစ်ထားလိုက်ပါတယ်။ အဲဒီဗိုင်းရပ်စ်တွေဟာ ခြင်ရဲ့ ခန္ဓာထဲမှာ ဆက်မပွားနိုင်တော့တဲ့ အတွက် အဲဒီခြင်တွေက နောက်ထပ်လူတွေကို ကိုက်ရင်လဲ အကိုက်ခံရသူကို ရောဂါမပေးနိုင်တော့ပါဘူး။
အဲဒါကြောင့် လူတွေရဲ့ပတ်ဝန်းကျင်မှာရှိတဲ့ အေးဒီးစ်ခြင်အားလုံးနီးပါးထဲမှာ ဝိုလ်ဘားချီးယား ဘက်တီးရီးယား ရှိနေအောင်လုပ်ပးနိုင်ရင် အထက်ဖေါ်ပြပါဗိုင်းရပ်လေးမျိုးကြောင့်ဖြစ်တဲ့ ရောဂါတွေ ပြန့်ပွားမှု လုံးဝ ရပ်တန့်သွားပြီး တချိန်မှာ လုံးဝ ကွယ်ပျောက်သွားအောင် လုပ်ဆောင်နိုင်မလားဆိုပြီး မျှော်လင့် မှန်းဆနေကြပါတယ်။
Townsville မြို့ကပရောဂျက်
၂၀၁၄ ခုမှာ စတင်ခဲ့ တဲ့အဲဒီစမ်းသပ်မှုကို ဘေးအန္တရာယ် ကင်းရှင်းကြောင်း စစ်ဆေးအတည်ပြုပြီးမှ ဒေသခံအာဏာပိုင်တွေ ပညာရှင်တွေနဲ့ လူထုရဲ့ ခွင့်ပြုချက်အပြင် အတူ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှူပါ ရယူပြီး ဆောင်ရွက်ခဲ့ကြပါတယ်။ ပထမဆုံး အဲဒီမြို့က ဒေသခံအေးဒီးစ် ခြင်ဥတွေကို စုပြီး ဝိုလ်ဘားချီးယား ဘက်တီးရီးယားပိုးတွေကို ထိုးထဲ့ပေးပါတယ်။ ပြီးတော့ သုတေသနခြင်မွေးရုံတွေမှာ အကောင်ဖေါက်၊ တခါ သားပြန်ဖေါက်ပြီး လိုအပ်တဲ့ အရအတွက်ရှိတဲ့ ဝိုလ်ဘားချီးယား ပါတဲ့ ဒေသခံ အေးဒီးစ်ခြင်ဥတွေရအောင် စုဆောင်းပါတယ်။ ရလာတော့ မှ လူထုပါဝင်မှုနဲ့ အဲဒီခြင်ဥပါတဲ့ mosquito release containers (MRCs) လို့ခေါ်တဲ့ ပုံးတွေကို မြို့ထဲကခြင်ပေါက်ဖို့သင့်တော်တဲ့ နေရာတွေမှာ မျှတတဲ့ ပြန့်နှံ့မှုရအောင် စနစ်တကျ ရွေးချယ် ချထားပေးပါတယ်။ မြို့ရဲ့ သွေးလွန်တုပ်ကွေးအဖြစ်များတဲ့ နေရာ၊ အေးဒီးခြင်ပေါက်ဖွားနိုင်တဲ့ နေရာတွေကိုစနစ်တကျ ခွဲခြားပြီး အဆင့်လေးဆင့်နဲ့ နေရာခွဲဆောင်ရွက်ပါတယ်။ (MRCs) ပုံးတွေကို ပထမအဆင့်မှာ စီမံချက် ဝန်ထမ်းတွေက နေရာချထားပြီး ပုံမှန် စောင့်ရှောက်ပေးခဲ့ရာ တပုံးလျင် ပျမ်းမျှ ခြင် ၈၈ ကောင် စီ လွှတ်ပေးနိုင်ခဲ့ကြပါတယ်။ နောက်ပိုင်းအဆင့်တွေမှာတော့ လူထုနဲ့ စာသင်ကျောင်းက ကလေးတွေကိုပါ ပညာပေးရင်း ပူးပေါင်း ပါဝင်စေပါတယ်။ အဆင့်လေးဆင့်အပြီးမှာ Townsville မြို့ ပေါ်နဲ့ ဆင်ခြဖုန်းမှာ ဝိုလ်ဘားချီးယားပါတဲ့ ခြင်စုစုပေါင်း ၄သန်းကိုလွှတ်ပေးနိုင်ခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီ ခြင်တွေက နယ်ခံ တခြားခြင်တွေနဲ့ အဝါဟဝိဝါဟ ပြုကြပြီး ဝိုလ်ဘားချီးယား ပါတဲ့ ခြင်တွေ ပိုပိုပြီး များလာပါတယ်။ အဲဒီကာလအတွင်း သတ်မှတ်နေရာတွေမှာ သတ်မှတ်ထားတဲ့ အချိန် အတိုင်း အတာအလိုက် Biogents Sentinal (BGS) traps ခြင်ဖမ်းထောင်ခြောက် ၁၇၂ ခုကို သုံးပြီး ခြင်တွေကိုဖမ်းကာ သူတို့ရဲ့ ကိုယ်ထဲမှာ ဝိုလ်ဘားချီးယား ပါဝင်လာမှုကို စဉ်ဆက်မပြတ် စောင့်ကြည့်လေ့လာကြပါတယ်။ အဲဒီလို ဆောင်ရွက်ကြရာမှာ ရက်သတ္တ ၂ ပတ်ဆက်တိုက် ဖမ်းမိတဲ့ ခြင်တွေထဲမှာ ဝိုလ်ဘားချီးယားပိုးပါတဲ့ခြင် အရေအတွက် ထက်ဝက်ကျော် ရမှ အဆင့်တခုချင်းရဲ့ ရည်မှန်းချက်ပြည့်တာ ဖြစ်ပါတယ်။
အဲဒီကာလအတွင်းမှာ ဒေသအတွင်း သွေးလွန်တုပ်ကွေးဖြစ်ပွားမှု မှတ်တမ်းကိုလည်း ပြည်လည်စစ်ထုတ် ဆန်းစစ်ပါတယ်။ ၂၀၁၄ နိုဝင်ဘာကနေ ၂၀၁၈ ဂျွန်လအထိ ၄၄လ ကာအအတွင်း စမ်းသပ်ဒေအတွင်းကူးစက်တဲ့ သွေးလွန်တုပ်ကွေးလူနာ ၄ယောက်သာရှိခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီစမ်းသပ်မှုမတိုင်မီ ၄နှစ်ရဲ့ အလားတူကာလမှာတုန်းက စမ်းသပ်ဒေအတွင်းကူးစက်တဲ့ လူနာ ၅၄ယောက် ရှိခဲ့တာပါ။ အဲဒီကာလအတွင်း ကူးစက်ခံရတဲ့ လူနာ ၄ယောက်ကို ထပ်မံစိစစ်ရာမှာ ဝိုလ်ဘားချီးယားပါတဲ့ ခြင်အကောင်ရေ လွှမ်းခြုံမှုရထားပြီးတဲ့ နေရာတွေမှာ ကူးစက်ခံရတာ မဟုတ်တာကိုတွေ့ရပါတယ်။
အဲဒါကြောင့် နောက်ဆုံးမှာ ဝိုလ်ဘားချီးယားပါတဲ့ ခြင်အကောင်ရေ လွှမ်းခြုံမှု ရထားပြီးတဲ့ နေရာတွေမှာ ဒေအတွင်းကူးစက်တဲ့ သွေးလွန်တုပ်ကွေးဖြစ်ပွားမှု လုံးဝမရှိတော့ ဘူးလို့ အဖြေထွက်လာတာပါ။
Townsville မြို့ကစမ်းသက်မှုအတွက် ကုန်ကျစားရိတ်ကို လူဦးရေးအချိုးအစားနဲ့ တွက်ရာမှာတော့ စမ်းသပ်ကာလဖြစ်လို့ ကြီးကြပ်စောင့်ကြည့်ရတာတွေများတဲ့ အတွက် လူတဦးလျင် အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၁၁ ဒေါ်လာခန့် ကုန်ကျခဲ့ပါတယ်။
အဲဒီကုန်ကျစားရိတ်ကို အဲဒီမြို့မှာရှိတဲ့ လူတဦးချင်းစီကို သွေးလွန်တုပ်ကွေး မဖြစ်အောင်ကာကွယ်ဖို့ လိုအပ်တဲ့ ကုန် ကျစားရိတ်လို့ အဓိပ္ပါယ်ပြန်ဆိုနိုင်ပါတယ်။ တခုထူးခြားတာက အခုလုပ်ဆောင်ချက်ရဲ့ အကျိုးက အချိန်ကာလ အကန့်အသတ် မရှိပါဘူး။
ဝိုလ်ဘားချီးယားပါတဲ့ ခြင်တွေ စဉ်ဆက်မပြတ်ပွားနေလျင် ကာကွယ်မှုဆက်လက်ရရှိနေမှာပါ၊ ‘အဲဒီလိုကာကွယ်ပေးနိုင်မှုက နှစ်၂၀ အထိတည်ရှိနေလျင် လူတဦးချင်းစီကို သွေးလွန်တုပ်ကွေး မဖြစ်အောင်ကာကွယ်ဖို့ လိုအပ်တဲ့ ကုန် ကျစားရိတ်ဟာ တဒေါ်လာရဲ့ တဝက်တောင်မရှိတော့ ပါဘူး။ ကာကွယ်ပေးနိုင်မှု အချိန်ကြာမြင့်လေ တွက်ခြေကိုက်လေပါပဲ။
လက်ရှိ တိုးချဲ့ လုပ်ဆောင်နေမှု
အလားတူ ပရောဂျက်မျိုးကို ဗီယက်နမ်နိုင်ငံ ဟိုချီမင်းမြို့နဲ့ ဩစတေးသျှနိုင်ငံ မဲလ်ဘုန်းမြို့က မိုနာ့ရှ် တက္ကသိုလ်တွေမှာ အခြေပြုပြီး ဩစတေးသျှ၊ ဘရာဇီး၊ ကိုလမ်ဘီယာ၊ သီရိလင်္ကာ၊ အိန္ဒိယ၊ ဗီယက်နမ်၊ ကီရီဘာတီ၊ ဖီဂျီ၊ ဗာနုဝါတု၊ နရူးကယ်လီဒိုးနီယား နဲ့ မက္ကဆီကို စတဲ့ နိုင်ငံ ၁၂ နိုင်ငံမှာ ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့်ဆောင်ရွက်နေပြီး Randomised controlled trial ဆိုတဲ့ အလွန် စနစ်ကျတဲ့ ဆေးသိပ္ပံသုတေသနတွေကိုပါ ထည့်သွင်းဆောင်ရွက်နေပါပြီ။
အနာဂတ်အတွက် အလားအလာ
ပြီးခဲ့တဲ့ စမ်းသပ်ပရောဂျက်ရဲ့ အတွေ့အကြုံများအရ အနာဂတ်ပရောဂျက်တွေမှာ စောင့်ကြည့် ကြီးကြပ်မှု တွေကို လျှော့ချနိုင်မှာဖြစ်လို့ ကုန်ကျစားရိတ်ကျ ချွေတာနိုင် လာသလို လူဦးရေထူထပ်တဲ့ မြို့ကြီးတွေမှာ လုပ်တဲ့ အလားတူပရောဂျက်တွေကို လုပ်တဲ့အခါ လူတဦးချင်းစီအတွက် ကုန်ကျစားရိတ်ကို အမေရိကန် တဒေါ်လာအောက်အထိလျှော့ချနိုင်မယ်လို့ ခန့်မှန်းထားတဲ့ အတွက် ကုန်ကျစားရိတ်နဲ့ ရမဲ့ ရလာဒ်ကို နှိုင်းယှဉ်ကြည့်လျင် အလွန်အကျိုးရှိတဲ့ နည်းလမ်းဖြစ်ပါတယ်။
ဝိုလ်ဘားချီးယားပါတဲ့ ခြင်အကောင်ရေ လွှမ်းမိုးလွှမ်းခြုံမှုရထားပြီးတဲ့နေရာတွေမှာ ခြင်တွေထဲ ဝိုလ်ဘားချီးယား ဘက်တီးရီးယားပါဝင်မှုကို သဘာဝအလျှာက်မျိုးပွားရာက ဆက်လက် လက်ဆင့်ကမ်းသွားမှာဖြစ်လို့ သွေးလွန်တုပ်ကွေးဗိုင်းရပ်သာမက သူနဲ့ အလားတူ ပိုးတွေဖြစ်တဲ့ ဇီကာ၊ Yellow fever၊ Chikungunya ဗိုင်ရပ်တွေက ပေးတဲ့ ရောဂါတွေပါ အတူတကွ လျော့ကျသွားမှာဖြစ်ပါတယ်။ တချိန်မှာ အေးဒီးစ်ခြင်ကသယ်ဆောင်တဲ့ ဗိုင်းရပ်ကြောင့်ဖြစ်တဲ့ ရောဂါတွေပြန့်ပွားရာ အပူပိုင်းနဲ့ သမပိုင်းဒေသနိုင်ငံတွေမှာ ဝိုလ်ဘားချီးယားပါတဲ့ ခြင်အကောင်ရေ ရာနှုန်းပြည့် လွှမ်းခြုံမှူတည်မြဲပြီး အထက်ပါရောဂါတွေ ပြန့်ပွဦးမှုလုံးဝ ရပ်တန့်သွားနိုင်မလားလို့ ပါမျှော်လင့်နေကြပါပြီ။
နောက်တဆင့်အနေနဲ့ ခြင်ကနေ ရောဂါကူးစက်စေပြီး နှစ်စဉ် အသက်များစွားနှုတ်ယူနေတဲ့ ငျက်ဖျားရောဂါကိုရော ဒီ ဝိုလ်ဘားချီးယား ဘက်တီးရီးယားက ကူညီနိုင်မလားဆိုတဲ့ မေးခွန်းတွေကို မေးလာကြပါပြီ။ တခုရှိတာက ငှက်ဖျားဖြစ်စေတာ ဗိုင်းရပ်မဟုတ်ဘဲ ပရိုတိုဇိုးဝါး ဖြစ်လို့ ဗိုင်းရပ်စ်နဲ့ သဘာဝမတူပါ။ သယ်ဆောင်တဲ့ ခြင်ကလဲ အနေဖီးလစ်ခြင်ဖြစ်ပါတယ် ၊ အေးဒီးစ်မဟုတ်ပါ။ သို့သော်လည်း လက်ရှိအောင်မြ်ငထားတဲ့ နည်းပညာက ငှက်ဖျားရောဂါ ထိန်းချုပ်ရေးနဲ့ ပပြောက်ရေးအတွက် တနည်းတဖုံ အထောက်အကူ ဖြစ်နိုင်တယ်လို့ သူတေသီတွေက ဆိုကြပါတယ်။
ဖိုးသုည
၀၂၊၀၈၊၂၀၁၈
ကျမ်းကိုး
No comments:
Post a Comment